Een leuk feitje aan de gewone Esdoorn: Waarschijnlijk ken je de vruchten van de esdoorn wel, die grappige propellertjes die van de bomen naar beneden komen als een helikopter. Natuurlijk speelgoed voor kinderen, waarbij ze de ’samara’ keer op keer in de lucht gooien om dit bijzondere effect opnieuw te zien.
Esdoorn boom
De Esdoorn is een boom en een heester. Er zijn ongeveer 120 soorten Esdoorns. De esdoorn boom komt voor in de gematigde streken van het noordelijk halfrond. Inheems in Nederland en Belgie zijn de Spaanse Aak en de gewone Esdoorn. Spaanse aak is de Acer Campestre in latijnse benaming en de gewone esdoorn boom heet Acer Pseudoplatanus.
De Esdoorn is een snelgroeiende boom en zal bij goede omstandigheden een hoogte van gemiddeld 8 tot 12 meter bereiken. Er zijn uitzonderingen in de hoogte of in heesters die lager blijven.
De grootste esdoornsoort wordt 20 tot 30 meter hoog. Lage Heestersoorten kunnen 70 tot 80 centimeter blijven. De Esdoorn boom vormt op goede grond een diepgaand wortelstelsel. Eigenlijk groeit hij op alle goede grond, als het maar niet te nat is en liefst voedselrijk. Vooral Japanse esdoorns houden van een plek in halfschaduw en wat vochtige, zure grond.
In het artikel Japanse esdoorn, de blikvanger in je tuin lees je meer informatie over specifiek de Japanse Esdoorn. Wilt u weten wat de grondsoort in uw tuin is, lees het artikel Welke grondsoort heb ik in mijn tuin?.
Hoe herken je een Esdoorn?
De esdoorn is te herkennen aan de vorm van het blad. Sommige soorten hebben prachtige kleuren, en zeker in de herfst. Daarnaast is een opvallend kenmerk de vruchten, die een gedeeld zaaddeel en twee tegenover elkaar staande vleugels hebben.
Ook de bast is een kenmerk, waar je de esdoorn aan zou kunnen herkennen. De boom heeft een dunne schors die grijs van kleur is en glad. Naar mate waarin de boom ouder wordt gaat de bast barsten en afschilferen. Het hout is zeer waardevol en wordt gebruikt om meubels en muziekinstrumenten van te maken.
Het blad van de Esdoorn
De Esdoorn is te herkennen aan het esdoornblad, een vijflobbig, handnervig blad. Vertaald in het engels is dit Maple Leaf, wat een herkenbare vorm is van de afbeelding van het blad op de Canadese vlag. De frisse groene handvormige bladeren groeien in het voorjaar aan de boom.
De esdoorn is in de winter niet bladhoudend. Verschillende soorten hebben grote sierwaarde door de herfstverkleuring van het blad. Het blad van de esdoorn kan ook drie of zevendelig zijn. De bladeren staan recht tegenover elkaar aan de tak en kruisgewijs aan de takken. Het blad heeft een gezaagde rand en een rode bladsteel. Aan de onderzijde van het blad vind je kleine haartjes in de oksels van de nerf.
Esdoorn zaailingen
De Esdoorn is een boom met helikopter zaden. Esdoorn zaden kunnen door hun vleugeltjes hele afstanden afleggen door de lucht. Hierdoor bestaat er kans dat ze op plekken landen waar je ze niet zou verwachten. De zaden beginnen na enkele weken te kiemen bij een goede temperatuur en voldoende vocht. Kiemplanten van de Esdoorn hebben langwerpige, driehoekig/ eirond blad. Ze zijn wel wat vorstgevoelig. De boom-in-wording houdt van een vochtige redelijk voedselrijke en luchtige bodem. Ze kunnen niet tegen overstroming.
Wil je van je Esdoorn zaailingen af: zorg dan dat je ze zo snel mogelijk verwijderd, na twee jaar is het een stuk moeilijker ze te verwijderen. En verwijder ze met wortel en al. Om de zaailingen te voorkomen, zal je de vruchten moeten verwijderen uit je tuin, bijvoorbeeld met een bladzuiger, een bezem of met de hand.
De vrucht van de Esdoorn
De vrucht van de Esdoorn is een gevleugeld nootje. Dit gevleugelde nootje heet een Samara. Dit nootje staat in de volksmond ook wel bekend als het helikoptertje. Als ze van de boom naar beneden vallen of je gooit ze in de lucht, dan draaien de vleugels rond, net als de propeller van een helikopter. De Samara bestaat uit twee splitvruchten aan een steeltje, die tegenover elkaar staan. In september en oktober vormen de vruchten zich aan de takken.
Is de Esdoorn giftig?
De gevleugelde vrucht, de samara is giftig voor paarden. Net als de zaailing en de bladeren van de esdoorn. De stof hypoglycine A die aanwezig is in de gewone esdoorn (Acer Pseudoplatanus) en de veldesdoorn (Acer Negundo) is zeer giftig voor paarden. Het gif in de zaden, zaailingen en bladeren kan een ernstige levensbedreigende spierziekte veroorzaken bij paarden. De spieren van het paard kunnen zodanig worden aangetast dat het paard zich niet meer kan bewegen. Binnen enkele dagen kan een paard hieraan sterven.
Esdoorn bloem
De gewone esdoorn, Acer Pseudoplatanus, heeft een niet opvallende bloeiwijze. De bloem verschijnt nadat de boom in het voorjaar zijn blad heeft aangemaakt. De bloeiwijze wordt gevormd door hangende trossen lichtgroene bloemen. Ze bestaan uit een vijftal kleine bloemen in de tros. Bijen en andere insecten zullen in het vroege voorjaar op de nectar in de bloemen afkomen.
Ahornsiroop van de Esdoorn
Uit de suikeresdoorn wordt siroop gemaakt, de zogenaamde maple syrup. Het is een suikerhoudende siroop die getapt wordt uit de stam. Vooral in Canada is dit een belangrijke bron van inkomsten. Dit is ook de reden dat het nationale symbool van Canada de maple leaf is, het esdoornblad. De afbeelding is te zien op de nationale vlag van Canada. De maple syrup of ahornsiroop is een zoetmiddel met een caramelachtige smaak. De sap uit de boom smaakt niet zo zoet. Om de ahornsiroop zoeter te maken wordt een deel van het vocht uit de ahornsap van de boom gehaald.
Esdoorn snoeien
In principe hoeft een esdoorn niet gesnoeid te worden. Mocht je het toch om decoratieve reden nodig vinden, snoei de esdoorn dan in de zomer. Vanwege de vroege sapstroom in de boom moet je de esdoorn nooit in het voorjaar snoeien.
De Esdoorn valt onder de bloedende boomsoorten, de Berk (Betulus), Haagbeuk (Carpinus), Notelaar (Juglans) en Druivelaar (Vitis) zijn soorten die hier ook toe behoren. Wanneer je deze soorten in het voorjaar snoeit, zal de boom gaan ‘bloeden’. Dit komt doordat de boom vanaf het begin van de winter sap aanmaakt. Deze druk van deze sap bouwt zicht op, zodat er in het begin van de lente voldoende voedingsstoffen voor de gehele boom is.
Een goed moment om een esdoorn te snoeien is als al het blad aan de boom zit. Vanaf begin juli heeft de boom de tijd gehad om te herstellen van de energie die het gekost heeft om al het nieuwe blad van voedingsstoffen te voorzien. Je kunt vanaf begin Juli dus je esdoorn snoeien tot ongeveer midden september.
Als je wilt snoeien, snoei dan in ieder geval de dode takken weg en houd er verder rekening mee dat de boom in evenwicht blijft. Dus kijk goed naar de boom op een afstandje. Haal je ergens een zware dikke tak weg, doe dit dan ook aan de tegenovergestelde zijde, als daar zich ook een dikke tak bevind. Omdat je snoeit in de periode dan de boom vol in blad staat, zijn de takken die je wilt snoeien zwaar belast met blad. Houd hier rekening mee bij het snoeien. Zaag een tak in delen af bijvoorbeeld, zo voorkom je dat de tak afbreekt bij het snoeien.
Nog wat tips voor het snoeien van je esdoorn
- Voorkom een dubbele top: door het wegsnoeien van een tweede top, hierdoor gaat er één tak omhoog groeien.
- Snoei niet teveel, zorg dat je maximaal 20% wegsnoeit, zo houd je een gezonde boom over
- Zaag de takken op tijd weg, zo voorkom je dat je dikke takken moet gaan verwijderen
- En snoei in de juiste periode: juli tot en met half september
Esdoorn ziekte
Over het algemeen kan een esdoorn goed ziekten en plagen weerstaan. Het belangrijkste is dat de boom op de juiste plek staat en voldoende vocht en voedingsstoffen uit de bodem kan halen.
Een Esdoorn staat liefst op voedzame (lichtzure) grond. Kijk per soort esdoorn welke bodem deze prefereert. De Japanse esdoorn bijvoorbeeld, heeft liever een wat zuurdere grond en een half beschaduwde plaats. Hier een opsomming van een aantal ziekten die voor kunnen komen bij de esdoorn:
Roetschorsziekte
Een schimmelziekte die dodelijk kan zijn voor Esdoorns. Je ziet hierbij bruinzwarte vlekken op de bast. De schimmel dringt de boom in, waardoor de boom verzwakte en uiteindelijk dood zal gaan. Het inademen van de sporen van deze schimmel is niet gezond voor de mens, je kunt er kortademig van worden en van gaan hoesten.
Er is geen bestrijdingsmiddel, om te voorkomen dat de ziekte zich verder verspreid moet de boom zo spoedig mogelijk worden verwijderd. Het is aan te raden dit door een specialist te laten doen of in ieder geval in overleg met een specialist.
Inktvlekkenziekte of teervlekkenziekte
De zwarte vlekken op het blad worden veroorzaakt door ander afgevallen blad. In het voorjaar komen kleverige sporen van gevallen blad op het blad terecht. Deze kleverige sporen vormen waterige vlekken die later groter worden en van geel naar bruin naar zwart verkleuren.
Het is een cosmische ziekte waar de boom geen hinder van ondervindt. Je kunt het voorkomen door goede groeiomstandigheden en door tijdig het gevallen blad af te voeren.
Verticilium
Verticilium is een verwelkingsziekte, het beeld is zoals je bij deze naam verwacht. De bladeren en takken gaan verwelken. Dit komt van binnen uit de plant. In de bodem zit een schimmel die via de wortels de plant en de vaatbundels verstopt.
Het is hierbij van belang dat je zorgt voor een luchtige bodem. In luchtige grond kan deze schimmel namelijk niet overleven. Dit kan optreden bij teveel water geven of overbemesting. De oplossing is stoppen met toedienen van bemesting en water en het luchtig maken van de bodem.
Bastziekte
Bastziekte veroorzaakt door het meniezwammetje, kenmerkt zich door oranjerode tot zalmkleurige wratjes op de bast. Deze komt vooral voor op het dode hout. Je kunt het voorkomen door te zorgen dat de boom in goede omstandigheden verblijft. Verwijder de meniezwam door de aangetaste delen weg te snoeien en op te ruimen.
Houtrot of witrot
Dit is een ziekte waar je aan de buitenkant van de boom soms niets van ziet. De schimmels die dit veroorzaken krijgen toegang tot de boom of struik door verwondingen. Dit maakt het zo gevaarlijk. Een boom die vanbinnen is aangetast kan namelijk zomaar afbreken, als er te weinig gezond resterend deel van de stam over is.
Soorten Esdoorns
De esdoorn kenmerkt zich door het vijflobbige blad. Buiten dit kenmerkt zijn er ook veel verschillen in de soorten esdoorns. Er zijn esdoorns die hoogten van 25 meter kunnen bereiken en Heestersoorten die slechts 60 cm worden. Een globale onderverdeling in soorten is de volgend:
In het artikel De 28 mooiste soorten esdoorns vind je nog veel meer soorten esdoorns.
Gewone Esdoorn
Bergesdoorn (Acer Pseudoplatanus)
Bergesdoorn of gewone esdoorn is een grote boom die 25 meter hoog kan worden. Verdraagt goed een plaats in de wind vanwege zijn diepgaande wortelstelsel.
Spaanse Aak
Veldesdoorn (Acer Campestre)
Inheemse esdoorn, die een hoogte bereikt van ongeveer 9 meter. Het blad loopt vaak rood-groenachtig uit en verkleurt in de herfst geel.
Veldesdoorn (Acer Negundo)
Snelgroeiende uit Noord Amerika afkomstige grote boom. De esdoorn heeft frisgroen blad met hangende bloemtrossen.
Japanse esdoorn
Slangenhuidesdoorn (Acer Capillipes)
Esdoorn die inheems is in Japan, een grote heester of kleine boom van 5 tot maximaal 8 meter. Slangenhuisesdoorn dankt de naam aan zijn bast, die opvallend grijswit gestreept is. Een zeer decoratieve boom, met roodachtige jonge twijgen.
Japanse Esdoorn (Acer Palmatum)
Een langzaam groeiende solitaire boom of heester die tot 8 meter hoog kan worden. Verkleurt in het najaar mooi bruin en houdt van een standplaats zowel in de zon als in de schaduw. In artikel Acer Palmatum, de 10 mooiste soorten vind je de mooiste soorten Japanse Esdoorns op een rijtje.
Chinese esdoorn
Chinese esdoorn (Acer Davidii)
Zoals de naam doet vermoeden is de esdoorn inheems in China. Het is een kleine boom van circa 5 tot 6 meter of een grote heester. De boom heeft bijzondere roodbruine twijgen en een esdoorn met een streepjesbast.
Papieresdoorn (Acer Griseum)
Een Chinese esdoorn, met een kaneelbruine bast die net als bij een berk afschilfert. Na een aantal jaren wordt de bast intenser roodbruin. Het blad verkleurt in de herfst oranje tot rood. Hij bereikt zelden een hoogte van 10 meter.
Noorse esdoorn
Noorse Esdoorn (Acer Platanoides)
Dit is een soort die tot wel 25 meter hoog kan worden. Een mooie bloei in het voorjaar met geelgroene bloemtrossen. Heeft een lichtgroen handlobbig blad dat lijkt op het blad van de plataan.
Kogelesdoorn of bolesdoorn (Acer Platanoides ‘Globosum’)
Deze bolvormige kleine boom bereikt een hoogte van 3 tot 4 meter. Zeer geschikt als solitaire boom voor in de tuin.
Amerikaanse esdoorn
Rode Esdoorn (Acer Rubrum)
In tegenstelling tot wat je zou verwachten is het blad van de rode esdoorn groen. In het voorjaar aan de twijgen en in het najaar merk je aan het blad waarom de boom deze naam heeft. Hij heeft een opvallen rode tot oranjerode herfstkleur. Een ander bijzonder detail is dat de boom in maart opvallende donkerrode bloemen draagt.
Witte Esdoorn of Zilveresdoorn (Acer Saccharinum)
Zeer snelgroeiende esdoorn die hoogten van 30 tot 40 meter kan bereiken in zijn inheemse omgeving in Noord Amerika. In Nederland 20 tot 25 meter. Heeft een brede losse kroon met uitwaaierende takken.
Suikeresdoorn (Acer Saccharum)
Afkomstig uit Noord Amerika, komt weinig voor in Nederland. Heeft een mooie herfstkleur in geel, oranje en rood.
